Açıklayıcı Notlar

[2*] Alman İdeolojisi (Die deutsche Ideologie. Kritik der neuesten deutschen Philosophie in ihren Reprasentanten Feuerbach, B. Bauer und Stirner, und des deutschen Sozialismus in seinen verschiedenen Propheten) 1845-46'da Brüksel'de Marks ve Engels tarafından birlikte yazılmıştır. Bu yapıtta Marks ve Engels, materyalist tarih anlayışını, bilimsel komünizm teorisinin felsefi temeli olarak ilk kez işlemişlerdir. 

Alman İdeolojisi'nin elyazmaları iki ciltten oluşmaktaydı: birincisi hegel-sonrası felsefenin eleştirisi; ve ikincisi, "hakiki" sosyalizmin eleştirisi. 

Birinci Cildin Birinci Bölümü Alman İdeolojisi'nin temel belirleyici içeriğini ortaya koymaktadır. Bütün yapıtın en önemli bölümünü oluşturmasının ve kendi başına önemli oluşunun nedeni budur. 

Elyazmasının Birinci Bölümü, müsvedde halindeki elyazmalarının üç kesiminden ve bu bölümün başlangıcının iki temiz kopyasından oluşmaktadır. Buna göre, bölüm dört kesime ayrılmıştır. 

Birinci Bölümün Birinci Kesimi, temiz kopyanın ikinci versiyonudur; şu farkla ki, birinci versiyonda olup da ikinci versiyona alınmamış kısımlar eklenmiştir. İkinci Kesim, tüm bölümün esas özünü vermektedir. Üçüncü ve Dördüncü Kesim, Stirner'in incelendiği bölümden (Cilt 1, Üçüncü Bölüm) alınmış konu-dışı teorik yorumlardır. 

Alman İdeolojisi [Feuerbach], L'idéologie allemande, Première Partie, Feuerbach, Editions Sociales, Moscow 1968 ve Dietz Verlag, Berlin 1970 baskılarıyla karşılaştırılmış, köşeli parentez içinde sunulan başlıklar ve sayfa numaraları K. Marx and F. Engels, Sellected Works, c. I, Moscow 1969'dan alınmış ve açıklayıcı notlar, bu cilt için düzenlenmiştir. 

Yayına hazırlanırken konmuş olan bütün başlıklar ve gerekli eklemeler ve elyazmalarının sayfa numararalı, köşeli parantez içinde verilmiştir. Esas ikinci temiz kopyanın yapraklarına Marks ve Engels tarafından verilmiş olan numaralar "y" harfiyle ve buna tekabül eden rakamla gösterilmiştir, örneğin [y. 1], [y. 2], vb.. Birinci temiz kopyaya yazarlar sayfa numarası koymamışlardır; bu sayfalar "s" harfiyle ve buna tekabül eden rakamla gösterilmiştir: [s. 1], [s. 2], vb.. Elyazmalarının müsvedde halindeki üç kesiminin Marks tarafından numaranmış sayfaları ise yalnızca rakamla gösterilmiştir: [1], [2], vb..  

[3*] Burada, David Strauss'un, dinin felsefi eleştirisine kapı açan ve hegelci okulun eski-hegelciler ve yeni-hegelciler olarak ikiye bölünmesinin başlangıcını oluşturan temel yapıtına (D. F. Strauss, Das Leben Jesu, Bd. 1-2, Tübingen 1835-1836) değinilmektedir. - 32. 

[4*] Diadokos'lar — Büyük İskenderin ölümünden sonra iktidar için birbirleriyle amansız bir savaşa tutuşan generalleri. Bu savaşım sırasında (MÖ 4. yüzyılın sonundan 3. yüzyılın başına dek sürmüştür), İskender'in İmparatorluğunun oturmamış askeri ve idari birliği birkaç bağımsız devlete bölündü. — 32.  

[5*] Bu terim, Wigand's Vierteljahrsschrift, Bd. IV, 1845, s. 327'de yayınlanmış imzasız bir makaleden alınmıştır. 

Wigand's Vierteljahrsschrift — 1844-45'te Laipzig'de Otto Wigand tarafından yayınlanan genç-hegelcilerin felsefi dergisi. Bruno Bauer, Max Stirner ve Ludwig Feuerbach bu derginin yazarları arasındaydılar. - 35.

[6*] Alman İdeolojisi'nde "Verkehr" sözcüğü, bireylerin, toplumsal, grupların ve bir bütün olarak ülkelerin maddi ve manevi ilişkilerini de kapsayacak biçimde çok geniş bir anlamda kullanılmaktadır. Marx ve Engels, maddi ilişkinin, ve hepsinden önemlisi, insanların üretim sürecinde birbirleriyle olan ilişkilerinin, bütün öteki ilişki biçimlerinin temeli olduğunu gösteriyorlar. Alman İdeolojisi'nde karşılaştığımız "Verkehrsforrn" (karşılıklı ilişki biçimi), "Verkehrsweise" (karşılıklı ilişki tarzı), "Verkehrsverhältnisse" (karşılıklı ilişki koşulları) terimleri, Marx ve Engels tarafından "üretim ilişkileri" kavramını ifade etmek için kullanılmışlardır, ki bu kavram, onların kafasında o dönemde yeni yeni biçimlenmekteydi. - 37.  

[7*] Marx'ın bu satırları yazdığı dönemde (1840'larda) aşiret, klan kavramına şimdi olduğundan çok daha büyük bir önem yükleniyordu. L. H. Morgan'ın 1877'de yayınlanan ve ilkel toplumun incelenmesine ayrılmış yapıtı "gens" ve "klan" kavramlarını belirginleştirmiştir. Engels, Morgan'ın elde ettiği sonuçları Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (1884) adlı yapıtında kullanmıştır. - 38.  

[8*] Licinius (MÖ 350 sıraları): Sextius ile birlikte (MÖ 367'de) plebyenlerin yararına yasalar yayınlayan bir halk tribünü. — Bu metinler gereğince, hiçbir Roma yurttaşının devlet mülkü toprakların (ager publicas) 500 jugers (yaklaşık olarak 125 hektar)'dan fazlasını mülk edinmeye hakkı yoktu. MÖ 367'den sonra plebyenlerin "toprak açlığı", askeri fetihler sayesinde kısmen giderildi. Bu fetihlerle ilhak edilen toprakların bir kesimini paylaştılar. - 39.  

[9*] Marx ve Engels, daha sonra, bu tanımlamayı, mülkiyet yapılarının evriminin bu şemasını, bunun yalnız Batı Avrupa için geçerli olduğunu kaydederek ve bir Asya üretim tarzının varlığına işaret ederek, biraz değişik bir biçimde sunacaklardır. Bkz: Lettres sur "Le Capital" ve Sur le "mode de production asiatique", Editions Sociales, Paris 1969. - 39.  

[10*] Bruno Bauer, "Charakteristik Ludwig Feuerbachs", Wigand's Vierteljahrsschrift, Bd. III, 1845, s. 86-146. - 47, 63dn.  

[11*] Gœthe, Faust, "Prolog im Himmel". - 47.  

[12*] Bruno Bauer, "Charakteristik Ludwig Feuerbachs", Wigand's Vierteljahrsschrift, Bd. III, 1845, s. 130.- 49.  

[13*] G. W. F. Hegel, Die Philosophie der Geschichte, Einleitung, Geographische Grundlage der Weltgeschichte. - 49dn.  

[14*] Genç-hegelcilerin ve özellikle Stirner'in kullandığı terimler. - 53.  

[15*] Deutsch-Französische Jahrbücher — Karl Marx ve Arnold Ruge'un Paris'te çıkardıkları Almanca bir dergi. Yalnızca (Şubat 1844'te) bir sayısı yayınlanmıştır. Bu sayıda Karl Marx'ın iki makalesi —"Yahudi Sorunu Üzerine" ve "Hegelci Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı. Giriş"— ve Friedrich Engels'in de gene iki makalesi —"Bir Ekonomi Politik Eleştirisi Denemesi" ve "İngiltere'nin Durumu 'Dün ve Bugün', Thomas Carlyle, Londra 1842"— yer alıyordu. Bu yapıtlar Marx ve Engels'in materyalizme ve komünizme nihai geçişlerini belgelemektedir. Derginin yayınlanması esas olarak Marx ile bir burjuva radikali olan Ruge'un arasındaki görüş farklılıkları yüzünden kesilmiştir. - 55. 

[16*] Bauer'in "eleştirici" bir felsefe okulunun savunucusu olmak istediği bilinir. - 56.  

[17*] Proleter devrimin bütün gelişmiş kapitalist ülkelerde aynı anda yapılabileceği ve dolayısıyla devrimin yalnızca tek bir ülkede zafere ulaşmasının olanaksızlığı vargısı —ki bu vargı nihai ifadesini Engels'in, "Komünizmin İlkeleri" adlı denemesinde bulur. (bkz: Marx-Engels, Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri, Sol Yayınları, Ankara 1991, s. 212-213.)— tekel-öncesi kapitalizm dönemi işin doğruydu. 

Emperyalizm çağında kapitalizmin eşit olmayan ekonomik ve siyasal gelişimi yasasını hareket noktası olarak alan Lenin, farklı bir vargıya ulaştı. Buna göre, yeni tarihsel koşullarda, tekelci kapitalizm döneminde, sosyalist devrim ilkin birkaç ülkede, hatta tek bir ülkede zafere ulaşacaktı ve devrimin bütün ülkelerde ya da ülkelerin çoğunda aynı anda zafere ulaşması olanaksızdı. Bu tez ilk kez Lenin'in "Avrupa Birleşik Devletleri Sloganı Üzerine" adlı makalesinde ortaya konmuştur. (Bkz: Lenin, Marx- Engels- Marksizm, Sol Yayınları, Ankara 1990, s. 236-240.) - 58.  

[18*] Kıta Sistemi, ya da kıta ablukası — 1806'da Napoléon I tarafından ilan edilmişti ve Avrupa kıtasındaki ülkelerle Büyük Britanya arasında ticareti yasaklıyordu. Napoléon'un Rusya'daki yenilgisinden sonra kaldırılmıştır. - 60.  

[19*] Max Stirner, Der Einzige und sein Eigenthum, Leipzig 1845. - 60dn.  

[20*] B. Bauer'in "Charakteristik Ludwig Feuerbachs" adlı makalesinden. - 61dn.  

[21*] Marseillaise, Carmagnole, ça ira — 18. yüzyıl sonu Fransız burjuva devirmi döneminin devrimci ezgileri. Son ezginin nakaratı şöyleydi: "Ah! ça ira, ça ira, ça ira. Les aristocrates à la lanterne!" - 63dn.  

[22*] Bu terimler Max Stirner'in Der Einzige und sein Eigentum adlı yapıtında geçmektedir. - 64. 

[23*] Bu ifade Bruno Bauer'in "Charakteristik Ludwig Feuerbachs" adlı makalesinden alınmıştır. - 67.

  

[24*] Bu terim Max Stirner'in Der Einzige und sein Eigentum adlı yapıtından alınmıştır. - 65.  

[25*] Genç-hegelcilerin 1838'den 1843'e kadar gündelik yaprak halinde yayınlanan tek ve aynı dergilerinin kısaltılmış adı. Dergi 1838'den 1841'e kadar kendine Hallische Jahrbücher für deutsche Wissenschaft und Kunst ("Alman Bilim ve Sanatı Üzerine Halle Yıllıkları") adını verdi, Arnold Ruge ve Theodor Echtermeyer yönetiminde yayınlandı. Prusya'da yasaklanma tehlikesi ile karşı karşıya bulunduğundan, dergi, Saxe'a göçtü ve 1841 Temmuzunda Deutsche Jahrbücher für Wissewchaft und Kunst ("Bilim ve Sanat Üzerine Alman Yıllıkları") adını aldı. Ama 1843'te hükümet, derginin yayınlanmasını yasakladı ve yasak kararı Bundestag'ın kararı ile bütün Almanya için geçerli hale geldi. - 67.  

[26*] Sırasıyla Bauer, Feuerbach, Stirner'e anıştırmada bulunuluyor. - 67.  

[27*] Bruno Bauer, Geschichte der Politik, Kultur und Aufklärung des achtzehnten Jahrhunderts, Charlottenburg 1843-1845, Bd. 1-2. - 67.  

[28*] Nicholas Becker'in milliyetçi şarkısı. Alman Ren, 1840'ta bestelendi, o zaman iki ayrı tepkiye neden olmuştu, biri üniforma meraklısı Musset'nin, öteki de pasifist Lamartine'in tepkisine. - 68. 

[29*] Burada Wigand's Vierteljahrsschrift, Bd. II, 1845, s. 193-205'te yayınlanmış olan Feuerbach'ın "Über das 'Wesen des Christenthums' in Beziehung auf den 'Einzigen und sein Eigenthum'" adlı makalesine değiniliyor. Bu makale şu sözlerle son bulmaktadır: "...Feuerbach İnsan'ın özünü yalnızca onun topluluğuna aktardığına göre, o toplumsal insan'dır, komünisttir." - 68.  

[30*] L. Feuerbach, Grundsätze der Philosophie der Zukunft, Zurich und Wintherthur 1843, s. 47. - 69.

[31*] Marx ve Engels, burada, Alman İdeolojisi'nin Birinci Cildinin III. Bölümüne anıştırma yapıyorlar. Bölümün Feuerbach üzerine olan bu kısmı, aslında III. Bölümüne dahil edilmişti ve Marx ve Engels'in anıştırma yaptıkları metnin hemen ardından geliyordu. III. Bölümdeki sözü edilen pasajda Marx ve Engels, Hegel'in Die Philosophie der Geschichte adlı yapıtından alıntı yapıyorlardı. - 73.  

[32*] Tahıl Yasalarına Karşı Birlik — İngiliz sanayi burjuvazisinin örgütü; 1838'de Manchester'lı fabrika sahipleri Cobden ve Bright tarafından kurulmuştu. Dışardan yapılan tahıl ithalini kısıtlamayı ya da yasaklamayı amaçlayan Tahıl Yasaları, büyük toprakbeylerinin çıkarlarını korumak üzere konulmuştu. Birlik, sınırsız serbest ticaret istemini öne sürerek, işçi ücretlerini düşürmek ve toprak aristokrasisinin ekonomik ve siyasal gücünü zayıflatmak amacıyla Tahıl Yasalarının kaldırılmaları için savaştı. Bu savaşım sonucunda Tahıl Yasaları 1846'da kaldırıldı. - 76.  

[33*] Verein (birlik), Max Stirner'e göre çıkarcıların oluşturdukları gönüllü bir birlikti. - 77. 

[34*] 1651'de Cromwell tarafından çıkartılan ve daha sonra yenilenen yasalar. Bu yasalar, Avrupa'dan, Rusya'dan ya da Türkiye'den ithal edilen metaların yalnız İngiliz ya da ihracatçı ülkelerin gemileriyle taşınması gereğini koşul olarak getiriyordu. İngiliz kıyıları boyunca kabotaj hakkı yalnız İngiliz gemilerinin tekelinde olacaktı. İngiliz denizciliğini kolaylaştırmak amacını güden bu yasalar, özellikle Hollanda'ya karşı yöneltilmişlerdi. 1793 ile 1854 arasında kaldırıldılar. - 84.  

[35*] Bu farklılaşan (diferansiyel) vergiler, bir metaya, şu ya da bu ülkeden gelmesine göre, farklı gümrük resimleri koyuyordu. - 84.  

[36*] J. Aikin, A Description of the Country from Thirty to Forty Miles Round Manchester, London 1795. - 85.  

[37*] Marx ve Engels burada, I. Pinto'nun Traité de la Circulation et du Circulation et du Crédit, (Amsterdam 1771, s. 234, 283) adlı kitabında yayınlanmış, "Lettre sur la Jalousie du Commerce"den alıntı yapıyorlar. - 85.  

[38*] A. Smith, An Inquiry in to the Nature and Causes of the Wealth of Nations, London 1776.- 86.  

[39*] Jean Jacques Rousseau, Du Contrat Social: ou principes du droit politique, Amsterdam 1762. - 96.  

[40*] Burada Max Stirner'in Wignad's Vierteljahrsschrift, Bd. III, 1845, s. 187'de yayınlanmış "Rezensenten Stirnes" adlı makalesinde ifade edilen görüşlere değiniliyor. - 97.  

[41*] Normanlar İngiltere'yi 1066'da, Napoli'yi de 1130'da istila etmişlerdi. - 99.  

[42*] Doğu Roma İmparatorluğu — Köleci Roma İmparatorluğundan 395 yılında ayrılmış bir devlet; merkezi Konstantinople (İstanbul) idi. Daha sonraları Bizans adını almıştır. Doğu Roma İmparatorluğu 1453'de, Osmanlılar tarafından istila edilinceye dek varolmuştur. - 100.  

[43*] Amalfi — Napoli'nin güneyinde kurulmuş bir İtalyan kenti. 10. ve 11. yüzyıllarda parlak bir limandı. Bu kentin deniz hukuku bütün İtalya tarafından benimsenmişti. - 108.